Nerwica

5 grudzień 2023

Zobojętnienie vs włącznik emocji

Joanna Robaczewska Aktualności, Nerwica, Porady, Psychoterapia indywidualna, Relacje, Stres, wypalenie zawodowe

Długotrwałe zobojętnienie emocjonalne może być poważnym i utrudniającym funkcjonowanie stanem u człowieka, choć od czasu do czasu wszyscy go doświadczamy. Taki rodzaj apatii sytuacyjnej może na przykład występować po intensywnym okresie wysiłku. Trwa ona jednak krótko i pojawia się niezbyt często, w reakcji na trudne, przeciążające wydarzenia. Warto jednak zwrócić na to uwagę, gdy zacznie występować dużo częściej. Osoby, których dotyka ten stan opisują go jako uczucie pustki, braku odczuwania emocji czy nieodczuwanie jakiejkolwiek pasji w życiu. Jak można opisać to doświadczenie w kategoriach psychologicznych? To chroniczny stan apatii, gdy człowiek odczuwa brak motywacji czy entuzjazmu wobec większości działań i zdarzeń. Takie długotrwałe zobojętnienie wiąże się często z brakiem odczuwania emocji i przemożnym odczuciem pustki w środku.

Co może być przyczyną zobojętnienia?

Zobojętnienie może wynikać z wielu przyczyn, jedną z nich jest depresja. Stany depresyjne często są wynikiem trudnych doświadczeń życiowych, a także nierównowagi neuroprzekaźników w mózgu, która wpływa na przeżywane emocje. Depresja ma wpływ na emocje, myśli i zachowania. Do objawów depresji zalicza się m.in. właśnie zobojętnienie, które może wpływać destrukcyjnie na codzienne funkcjonowanie. Uczucie pustki w środku odbiera nam wtedy odczuwanie radości czy przyjemności, sprawia, że np. wolimy w ciągu dnia położyć się do łóżka i przespać dzień, niż wypełnić go satysfakcjonującymi doświadczeniami.

Kolejną przyczyną występowania u ludzi zobojętnienia mogą być traumatyczne przeżycia. Życie różnie nam się układa, jedni mają więcej szczęścia i sprzyjające warunki rozwojowe, a inni mniej. Trudne wydarzenia często trzeba przepracować pod okiem specjalisty. Może to być choroba bliskiej osoby, śmierć członka rodziny lub przyjaciela, wypadek, doświadczana przemoc fizyczna lub psychiczna i nie tylko. To wszystko zmienia nas i nasze życie. Dopóki trudne wydarzenia z przeszłości nie są zaopiekowane, ciało i emocje będą się zamrażać i wchodzić w stan zwany przetrwaniem. Człowiek nie zawsze jest świadomy, że zobojętnienie wynika z traumatycznych wydarzeń minionego czasu. Dlatego też pomocna może być konsultacja psychologiczna i psychoterapia, której celem jest m.in. „odmrożenie” zablokowanych w wyniku traumy emocji i odpowiednie ich zaopiekowanie.

Zdarza się, że przewlekły stres i napięcie psychiczne również mogą być przyczynami zobojętnienia. W dzisiejszych czasach trudno unikać stresu. Często przez panujące warunki społeczne, czy zawodowe jesteśmy zmuszeni do szybkiego życia. Gdy stres trwa krótko, to na chwilę podnosi się ciśnienie krwi, mięśnie się napinają, występuje większa potliwość, trawienie się spowalnia, a oddech jest spłycony. Z kolei długotrwały stres wydłuża tego typu reakcje w czasie. Taki nadmierny wysiłek może również prowadzić do zobojętnienia. Zaczynamy wyłączać reakcje emocjonalne na pewne zdarzenia w naszym życiu, żeby jakoś przetrwać trudny okres. Przestajemy odczuwać przyjemność i satysfakcję z codziennych małych sukcesów lub nawet przestajemy je zauważać.

Obok przewlekłego stresu kolejną przyczynę zobojętnienia stanowi wypalenie zawodowe, przeciążenie pracą i ilością zadań. To wynika nie tylko ze wspomnianej wcześniej szybkości życia, ale także z nadmiaru obowiązków. Ambicje, stawianie sobie celów i realizacja zawodowa, to dobre aspekty życia, ale warto zachować w tym umiar – pozwolić sobie na odpoczynek, normować czas pracy, jeżeli to możliwe. Zdarza się, że wypalenie zawodowe dotyka nawet ludzi, którzy całym sercem kochają to, co robią. Możemy z czasem zacząć odczuwać zmęczenie naszą działalnością zawodową, co może przełożyć się na zobojętnienie w tym i innych aspektach życia.

Jakie mogą być konsekwencje długotrwałego zobojętnienia?

Zobojętnienia nie należy bagatelizować, ponieważ może mieć ono wpływ na jakość naszego życia i jego kształt. Po pierwsze wpływa ono na relacje z innymi ludźmi, ponieważ uczucia i emocje stanowią istotny element je budujący. Długotrwałe uczucie pustki może przełożyć się na trudności w utrzymywaniu relacji z przyjaciółmi, znajomymi, partnerem lub partnerką, czy innymi członkami rodziny. Ważnym elementem życia człowieka jest także nawiązywanie wspomnianych więzi. Przy zobojętnieniu może się to okazać trudne. By temu zapobiec, warto poprosić o pomoc specjalistę.

Kolejną konsekwencją mogą być trudności w rozpoznaniu własnych potrzeb. Przeszkadza w tym właśnie brak odczuwania emocji. Gdy nie wiemy, co czujemy, to również nie będziemy sobie zdawać sprawy z tego, czego potrzebujemy. Mowa tutaj np. o potrzebach takich, jak chęć wprowadzenia zmiany w życiu, zmierzenia się z trudnościami lub lękami, zrealizowania jakiegoś celu, spełnienia marzenia. Możemy wtedy próbować różnych rzeczy, zaczynać nowe hobby, podróżować, próbować nowych rzeczy, ale i tak nie będziemy czerpać satysfakcji z tych kolejnych działań. Dopiero „odmrożenie” czucia emocji prowadzi do poznania swoich autentycznych potrzeb i ich realizacji w zgodzie ze sobą.

Zobojętnienie bywa także stanem, który może prowadzić do poważniejszych zaburzeń zdrowia psychicznego. Zdarza się, że jest wstępem do depresji, czy innych stanów afektywnych. Nie tylko mowa tutaj o nieangażowaniu się w relacje z innymi i izolację. Długotrwałe uczucie pustki ma wpływ także na naszą samoocenę, a poczucie własnej wartości jest bardzo ważne w życiu człowieka. Pomaga nam dążyć do postawionych sobie celów, a tym samym się rozwijać.

Jak poradzić sobie z uczuciem pustki?

Kiedy odczuwamy zobojętnienie emocjonalne nie wiemy, czego tak naprawdę potrzebujemy. Emocje są podstawowym nośnikiem informacji o potrzebach. Dlatego bardzo skutecznym sposobem pracy terapeutycznej w przypadku zobojętnienia jest psychoterapia humanistyczno-doświadczeniowa oraz psychoterapia skoncentrowana na emocjach (EFT – Emotion Focused Psychotherapy), która koncentruje się na aktualnym, bieżącym odczuwaniu emocji przez klienta, również na tym, co dzieje się w ciele osoby, kiedy doświadcza różnych rzeczy. Praca z odczuciami z ciała jest bardzo istotną metodą pracy, kiedy klient doświadcza uczucia pustki i braku odczuwania emocji. Podczas pracy w nurcie humanistyczno-doświadczeniowym, często kierujemy klienta na to, co czuje tu i teraz, aby docelowo, w toku terapii, mógł zacząć odczuwać i przetwarzać emocje. Dzięki temu będzie potrafił rozpoznać swoje potrzeby i podjąć ważne działania w kierunku bardziej satysfakcjonującego życia.

O autorce: Joanna Robaczewska

Jestem psycholożką, psychoterapeutką i trenerką, założycielką Gabinetu Pomocy i Edukacji Psychologicznej LIBERI na Mokotowie.
Pracuję z osobami, które doświadczają kryzysów emocjonalnych, lęków, stresu, nerwic, depresji, niskiego poczucia własnej wartości, trudności w relacjach. Prowadzę psychoterapię indywidualną osób pochodzących z rodzin alkoholowych i dysfunkcyjnych (DDA – Dorosłe Dzieci Alkoholików), osób które doświadczyły przemocy i różnego rodzaju nadużyć. Prowadzę też terapię par.

Terapia jest dla mnie przestrzenią do autentycznego kontaktu z drugim człowiekiem. Towarzyszę Ci w drodze do zmiany. Idziemy tą drogą najpierw wspólnie, po to, abyś później kroczyła/kroczył nią sama/sam, na własnych nogach.

Więcej o autorce

22 sierpień 2023

Nie taka zmiana straszna, jak się maluje

Anna Tabor Aktualności, Ataki paniki, Lęk przed lataniem, Nerwica, Stres, Wakacje

Lęk jest emocją, która dosyć często nam towarzyszy. Wyzwalany jest przez zdarzenia i sytuacje, które uważamy za stresujące. Przykładami są rozmowy kwalifikacyjne, przemawianie przed dużą grupą ludzi, zmiana otoczenia. Obawiamy się wyjścia ze swojej strefy komfortu, a wychodzimy z niej, gdy zachodzą zmiany w naszym trybie życia, mamy podjąć ważna decyzję czy zrobić coś nowego. Tak w skrócie można wyjaśnić pojęcie lęku przed zmianą. Każdy z nas prowadzi w jakiś sposób uregulowany tryb życia, wpadamy w rutynę, przyzwyczajamy się do niektórych rzeczy.

Mamy sezon urlopowy. Stresującą zmianą może być również wyjście z codziennej rutyny w postaci pracy, obowiązków domowych, opieki nad dziećmi i tak dalej. Wyjeżdżając zmieniamy otoczenie i musimy się do niego na nowo przyzwyczaić, a nie zawsze urlop trwa na tyle długo, by to zrobić. Możemy oczywiście wprowadzać część czynności, które wykonujemy w swoim miejscu zamieszkania, ale nie zawsze uda nam się to zrealizować w stu procentach. Osobom zmagającym się z nerwicą natręctw może być szczególnie trudno. Natrętne myśli i potrzeba wykonywania określonych czynności, na przykład związanych z higieną, czy sprzątaniem mogą stanowić problem, gdy nie jesteśmy w domu tylko w hotelu.
Czasami na urlopie mogą też nasilać się takie objawy lękowe jak ataki paniki, szczególnie w zatłoczonych turystycznych miejscach np. przy zwiedzaniu jakichś zabytków czy muzeów.

Co sprawia, że boimy się zmian?

Lęk przed zmianami może mieć wiele przyczyn. Wpływ na to, że boimy się zmian mogą mieć m.in. nasze doświadczenia z przeszłości np. jeśli w domu rodzinnym było niestabilnie, panował chaos i kłótnie, powodowało to poczucie zagrożenia u dziecka. Taka osoba w życiu dorosłym może nie czuć się bezpiecznie w pewnych sytuacjach, które kojarzą się z tym chaosem i czasem nawet małe zmiany mogą wyzwalać poczucie zagrożenia. Czasami taki schemat pojawia się u osób, które dorastały w rodzinach alkoholowych lub dysfunkcyjnych z innych przyczyn.

Także pewne cechy charakteru wpływają na lęk przed zmianami – pamiętajmy, że nie wszyscy poszukują nowych wrażeń, emocji i doznań. Wielu ludzi w sposób doskonały funkcjonuje w stałych ramach i kroczy utartymi ścieżkami. Zmiana, która powoduje zaburzenie tego rytmu, czy sama wizja zmiany powoduje wtedy lęk oraz naturalny sprzeciw. Osoba obawiająca się zmian chciałaby bardzo, żeby było, jak dawniej, bo to kojarzy się z bezpieczeństwem. Każda osoba ma swoją strefę komfortu i inną wrażliwość. To, na co jedna osoba nie zwróci uwagi, druga może przeżywać naprawdę mocno, jako dużą zmianę.

Poczucie własnej wartości stanowi kolejny ważny aspekt. Lęk przed zmianami może się potęgować przy niskiej samoocenie. Dlaczego? Brak wiary w pozytywny rezultat zmiany wzmacnia pragnienie przebywania w swojej bezpiecznej bańce. Brak poczucia własnej wartości blokuje przed podjęciem działań bardzo skutecznie, nawet jeżeli istnieje szansa na poprawę losu.

Czym może się objawiać lęk przed zmianami?

Zmiany są nieodłącznym elementem naszego życia. Lęk przed nimi może skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie, a także rozwój na różnych polach. Osoba, która obawia się zmian, unika ich i dąży do stabilizacji, co może przerodzić się w stagnację, utknięcie w jakimś punkcie i trudność w pójściu dalej.

Możliwy jest także wpływ lęku przed zmianami na relacje z innymi ludźmi. Osoba bojąca się zmian może np. wycofać się z nowej relacji, gdy stanie się ona bardziej poważna. Kurczowe trzymanie się tego, co jest, przekłada się też na więzi z innymi członkami rodziny, partnerem lub partnerką, czy przyjaciółmi – relacje te mogą utykać w jakimś punkcie.

Stanie twarzą w twarz ze zmianą może również wywołać poczucie przytłoczenia, przerażenia, nagły atak paniki czy pojawienie się natrętnych, powracające myśli wywołujących uczucie niepokoju. Mogą także wystąpić objawy somatyczne związane z układem oddechowym i krążenia. Oczywiście objawy, to kwestia indywidualna – nie wszystkie muszą wystąpić.

Jak walczyć z lękiem przed zmianami?

Tego rodzaju lęk może wywoływać dyskomfort, jednak jest do pokonania. Wystarczy go odpowiednio oswoić, podejść do niego, jak do czasowej niedogodności. Ludzie są wstanie szybko przystosować się do zmieniających się okoliczności. Zapewne w takich chwilach mamy w głowie kilka scenariuszy tego, co przyniesie zmiana. Jednym ze sposobów jest zamknięcie oczu i wyobrażenie sobie najczarniejszego scenariusza, który nas przeraża. Następnie z powrotem je otwieramy oraz oceniamy, na ile procent jest możliwe ziszczenie się tej obawy. Staramy się skupić na tym, co realne, eliminując fantazje i automatyczne czarne myśli.

Pamiętajmy, że skoro zmiany są dla nas stresujące, to mamy prawo czuć się nimi przeciążeni, i przytłoczeni. Warto dać sobie czas i odpocząć – pobyć sam na sam ze sobą. Można zatrzymać się chwilę przy swoich potrzebach, uczuciach i pragnieniach. Być może wtedy wrócą do nas dotychczasowe zmiany w naszym życiu, które mimo, że były najpierw trudne, przyniosły nam później wiele dobrych doświadczeń.

Wsparcie można również znaleźć w bliskich nam osobach. Poczucie, że nie jesteśmy sami pomaga zmierzyć się z nieuchronnymi zmianami. Wskazane jest również szukanie pomocy u specjalisty, jeśli sobie nie radzimy. Doświadczony psychoterapeuta będzie ważnym towarzyszem w trudnym momencie zmian, co może pomóc je oswoić, a z czasem nawet psychoterapia indywidualna może pomóc nam w zwiększeniu naszej elastyczności i otwartości na zmiany.

O autorze: Anna Tabor

Jestem psychologiem, psychoterapeutką, psychoterapeutką uzależnień. Ukończyłam studia psychologiczne na Uniwersytecie Marii Curie – Skłodowskie w Lublinie oraz 4-letnią akredytowaną Szkołę Psychoterapii Intra.

Prowadzę psychoterapię indywidualną oraz terapię par. Pracuję w nurcie humanistyczno – doświadczeniowym, w którym najważniejsza dla mnie jest bezpieczna, pełna akceptacji relacja z klientem.

Na psychoterapię zapraszam osoby dorosłe, ale także młodzież od 14 roku życia. Zapraszam również na konsultacje rodziców, którzy zmagają się z trudnościami wychowawczymi, podejrzewają, że ich dzieci mają problem z substancjami psychoaktywnymi.

Więcej o autorce

26 kwiecień 2023

Wyrwać się z natrętnego koła

Joanna Robaczewska Aktualności, Nerwica, OCD

Nerwica natręctw, czyli inaczej zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (z ang. OCD – obsessive compulsive disorder) zaliczane są do grupy zaburzeń lękowych. Z pewnością wszyscy pamiętają film Dzień świra i głównego bohatera Adama Miauczyńskiego. Jego różne rytuały są typowym przykładem właśnie tej dolegliwości.

Na zaburzenie obsesyjno-kompulsywne składają się dwa główne aspekty. Pierwszym z nich są obsesje, czyli niechciane, nawracające myśli wywołujące u człowieka niepokój. Myśli te są często związane z obawą przed moralną oceną – np. jeśli powiem lub zrobię coś niewłaściwego czy społecznie nieakceptowanego. Pojawienie się obsesyjnych myśli wywołuje u danej osoby lęk, z którym próbuje ona sobie poradzić za pomocą wykonywania różnych przymusowych czynności, tzw. kompulsji. Mogą one bardzo utrudniać codzienne funkcjonowanie. Do najczęściej spotykanych należy np. ciągłe mycie rąk. Jednak wykonywanie tej czynności może przynieść tylko tymczasową ulgę.

Co może być przejawem nerwicy natręctw?

Osobie z nerwicą natręctw towarzyszą uporczywe, niechciane myśli (tzw. obsesje). Mogą to być pojedyncze słowa, krótkie zdania, czy rymowanki (nieprzyjemne, szokujące lub bluźniercze). Niektórzy martwią się, że będą skażeni lub że ktoś z ich otoczenia może zostać skrzywdzony. Pojawiać się mogą również takie obrazy jak śmierć kogoś bliskiego lub nas samych, wyobrażenia, że robimy coś niezgodnego z naszym typowym sposobem bycia. Z pewnością może to być niepokojące dla samego chorego i jego bliskich. Rzadko się jednak zdarza, żeby osoby z nerwicą natręctw wcielały w życie te obsesyjne myśli.

U osób cierpiących na zaburzenie obsesyjno-kompulsywne często pojawiają się też irracjonalne wątpliwości. Jakie? Godzinami mogą się zastanawiać, czy swoim zachowaniem na drodze nie spowodowały jakiegoś wypadku, albo nie wyrządziły komuś krzywdy. Inny przykład stanowi zamartwianie się, czy nie potrąciliśmy kogoś autem lub czy nie zostawiliśmy otwartych drzwi i okien. Obsesyjne rozmyślania mogą też dotyczyć ważnych życiowych decyzji, które często wyglądają, jak kłótnia z samym sobą. Siedzimy i myślimy, czy zrobić to, czy co innego. Zdarza się, że dotyczy to także prostych kroków. Ostatnim przejawem zaburzeń kompulsywno-obsesyjnych wyróżnianym przez specjalistów jest perfekcjonizm. Niesie to za sobą zmartwienia o niewłaściwą kolejność wykonywanych czynności, rzeczy czy znajdowanie się w niewłaściwym miejscu.

Te wszystkie opisane wcześniej objawy lękowe wywołują często poczucie winy i przygnębienie. Chwilową tylko poprawę może spowodować korygowanie obsesyjnych myśli. Zdarza się, że osoby zmagające się z obsesjami zastępują je alternatywami takimi, jak liczenie, modlenie się, powtarzanie w kółko określonego słowa. Wydaje im się, że właśnie to zapobiega złym rzeczom, których się obawiają.

Próbą niwelowania lęku wynikającego z obsesyjnych myśli są określone rytuały czyli kompulsywnie powtarzane czynności. Czynności wykonywane przymusowo (kompulsywne) są postrzegane przez osoby je wykonujące jako zapobiegające jakimś wysoce nieprawdopodobnym wydarzeniom lub niebezpieczeństwom. Jakie to czynności? Między innymi częste mycie rąk, wykonywanie danej czynności powoli i dokładnie czy organizowanie pewnych rzeczy i działań w obranym przez siebie skrupulatnym porządku. Innym rodzajem kompulsji może być sprawdzanie czystości swojego ciała, albo upewnianie się, czy urządzenia w domu są wyłączone. Również gromadzenie bezużytecznych i zużytych rzeczy, nie mogąc przekonać się do wyrzucenia ich, jest objawem kompulsywnym.

Aby zniwelować własny lęk, część osób szuka potwierdzenia u innych o tym, że wszystko jest w porządku np. dopytując wielokrotnie o to samo i po kilka razy upewniając się w kwestii uzyskanej odpowiedzi.

Jak rozwija się zaburzenie obsesyjno-kompulsywne?

Wszyscy od czasu do czasu doświadczamy niekontrolowanych i nieprzyjemnych myśli. Możemy nawet tego świadomie nie rejestrować, bo myśli te przychodzą i odchodzą nie wywołując silnych emocji. Z kolei u osób doświadczających zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego jest inaczej. Pojawienie się niechcianych myśli wywołuje u nich silny lęk i poczucie winy. Przychodząca do głowy myśl jest często niezgodna, niespójna z obrazem siebie i dlatego jej pojawienie się wywołuje poczucie winy. Jeśli do osoby cierpiącej na OCD przyjdzie niechciana myśl „mogłabym uderzyć dziecko”, będzie ona powodowała lęk i poczucie winy – skoro tak pomyślałam, to może jestem złą osobą. Ta osoba może dążyć do uniknięcia natrętnych myśli w przyszłości m.in. poprzez objawy kompulsywne – przymusowe czynności których wykonywanie zapewnia pozorne bezpieczeństwo, a tak naprawdę tylko nasila lęk i w ten sposób błędne koło się zamyka.

Tymczasem samo pojawienie się niechcianej myśli, nie mówi o nas, że jesteśmy „złymi” czy „skażonymi” osobami. Nie mamy bezpośredniego wpływu na to, jakich myśli doświadczamy, ale mamy wpływ na nasze zachowanie.

Co faktycznie pomaga w radzeniu sobie z OCD?

Co w takim razie robić, by wyrwać się z tego natrętnego, błędnego koła? Przede wszystkim pamiętaj o tym, że to nie Twoja wina i nie popadasz w szaleństwo.

Psychoterapia pomaga uzmysłowić sobie, jak złożone jest nasze doświadczanie: zachowania, myśli i emocje. W trakcie psychoterapii klient uczy się zaakceptować to, że doświadcza bardzo różnorodnych impulsów: od tych „dobrych”, empatycznych, przyjaznych po nieprzyjemne czy nawet agresywne i to wcale nie świadczy o nim, że jest „złą”osobą.

Warto zmierzyć się też z niepokojącymi myślami, ponieważ stanowi to pierwszy krok do uzyskania kontroli nad nimi. Można je wypowiadać głośno, nagrywać i odsłuchiwać, albo nawet zapisywać na przykład w dzienniku. Tego typu poznawcze techniki bywają pomocne w radzeniu sobie z obsesjami. Techniki behawioralne pomagają z kolei w radzeniu sobie z kompulsjami.

Jednak tutaj również, podobnie jak przy innych zaburzeniach lękowych, koncentracja na obserwowalnych objawach nie usuwa źródła problemu. Pomocnym rozwiązaniem dla osób cierpiących na zaburzenia lękowe jest psychoterapia, która uczy pokonywania pojawiających się objawów lękowych oraz sięga do przyczyn ich powstania. Psychoterapia OCD wspomaga powrót do normalnego życia i funkcjonowania. Czasem warto też skonsultować się z lekarzem psychiatrą, który decyduje, czy należy włączyć leki obniżające poziom lęku.

O autorce: Joanna Robaczewska

Więcej o autorce