Jak psychoterapeuci wykorzystują sztuczną inteligencję w swojej pracy?

Sztuczna inteligencja w psychoterapii to temat, który wzbudza coraz większe zainteresowanie.

Sztuczna inteligencja, w skrócie SI albo AI, które jest powszechnie używanym skrótem od angielskiej nazwy Artificial Intelligence, to odtworzenie ludzkich zdolności kognitywnych przez maszyny. Umiejętności rozumowania, planowania, uczenia się, generowania nowych rozwiązań i pomysłów pozwalają maszynom odnosić się do otoczenia i realizować założone cele.

Złożone systemy autonomicznie odbierają dane, przetwarzają je a potem, stosownie do swojej analizy przeszłych działań i ich rezultatów reagują.

Sztuczna inteligencja jest zaangażowana w wiele obszarów naszego współczesnego życia. Moce obliczeniowe, dostępność do wielkiej ilości danych oraz innowacje w zakresie generowania algorytmów doprowadziły do tego, że stała się ona nieodłącznym towarzyszem człowieka.

W tym tekście przyjrzymy się jakie są korzyści, ryzyka i wyzwania w związku z jej wykorzystaniem w psychoterapii. Dynamiczny rozwój technologii cyfrowej, a w szczególności sztucznej inteligencji ma bowiem znaczący wpływ na transformacje w różnych obszarach działań i może zmienić charakter relacji terapeutycznych.

Sztuczna inteligencja – nowe narzędzie w psychoterapii

Skuteczność metody psychoterapeutycznej zależy w dużej mierze od dostępu klienta do swoich stanów emocjonalnych, możliwości dokładnego opisu symptomów, nazwania obszarów problematycznych i przeszkód oraz szerokim nakreśleniu kontekstu życiowego klienta: jego biografii, a także relacji ze środowiskiem.

Zależy też od unikalnych umiejętności i stylu pracy terapeuty, od jego znajomości podstaw terapeutycznych w danym nurcie, od doświadczenia praktycznego, które stają się punktem odniesienia dla stawianych przez terapeutę hipotez oraz proponowanych i podejmowanych przez niego interwencji.

Przede wszystkim jednak, gwarantem skuteczności terapii jest zaufana relacja, unikalna konstelacja osobowości wytwarzająca się pomiędzy klientem a psychoterapeutą.

Zalety psychoterapeuty AI

Nakreślmy jakie unikalne kompetencje posiadają terapeuci AI i w jakich obszarach mogą one wspierać proces terapeutyczny:

• Umiejętność maszynowego prognozowania i wykrywania wykorzystuje się szeroko w warunkach klinicznych, w diagnostyce i doborze typu oraz sposobu leczenia.
• Natychmiastowe cyfrowe interwencje, w formie aplikacji dają możliwość generowania spersonalizowanego, stale rozwijającego się wraz z rozwojem klienta wirtualnego doświadczenia terapeutycznego.
• Dane zbierane przez smartphony i inne narzędzia cyfrowe umożliwiają analizę i badanie wzoru zachowań oraz struktur mentalnych w celu przewidywania i oceny stanu psychofizycznego klientów. Umiejętność tworzenia wiadomości tekstowych służy generowaniu przypomnień, informacji i wskazówek w czasie procesu terapii czy leczenia.
• Umiejętność maszynowego przetwarzania języka wspiera nawiązywanie dialogu, aktywnego słuchania, utwierdzania pomiędzy nieożywionymi chatbotami i wirtualnymi agentami a klientami.
• Poprzez możliwość poszerzania rzeczywistości o aspekt wirtualny rośnie dostępność troszczenia się o siebie i samodzielnego stosowania dobrze dopasowanych praktyk z nurtu terapii poznawczo-behawioralnych przy różnych symptomach i w różnych stanach psychicznych.

Swoimi wyszczególnionymi powyżej umiejętnościami sztuczna inteligencja i inne zaawansowane narzędzia cyfrowe poszerzają możliwości działań psychologów i psychoterapeutów zwłaszcza w sytuacjach klinicznych, w których celem jest szybka i trafna diagnoza, gdzie część pracy ambulatoryjnej może być zmechanizowana, a leczenie ma charakter ograniczony w czasie.

Chatboty w terapii – czy mogą zastąpić psychoterapeutę?

Chatboty Tess, Wysa i Woebot oferują wirtualne usługi psychoterapeutyczne skoncentrowane na udzielaniu wparcia emocjonalnego osobom z symptomami depresji, nerwicy oraz stresu.

W szpitalach i dużych organizacjach medycznych wirtualni agenci asystują w obsłudze administracyjnej oraz przy ocenie stanu i początkowym wsparciu, gwarantując tym samym natychmiastową wstępną opiekę pacjenta. Ich działania okazują się też skuteczne w pomocy w problemach i dysfunkcjach codziennego funkcjonowania osób starszych.

W prywatnych gabinetach używane są jako uzupełnienie praktyki terapeutycznej w celach psychoedukacyjnych oraz przy udzielaniu informacji o możliwościach leczenia.

W tej grupie narzędzi szczególnie szeroko wykorzystywany jest ogólnie dostępny, darmowy ChatGPT. Używają go osoby, które z powodu różnych utrudnień nie mogą skorzystać z pomocy specjalisty i podjąć stałego procesu terapeutycznego oraz klienci, którzy chcą utrzymać dynamikę regularnej praktyki terapeutycznej podczas choroby lub nieobecności psychoterapeuty lub klienci, którzy potrzebują dodatkowego wsparcia pomiędzy sesjami.

W związku z tym czy ChatGPT może zostać terapeutą i zastąpić proces prowadzony w gabinecie przez człowieka? Rezultaty badań wskazują niską długotrwałą efektywność interwencji proponowanych przez AI. Specjaliści podkreślają, że wirtualne rozwiązania nie są w stanie zastąpić zaufanego, bezpiecznego i empatycznego kontaktu z drugim człowiekiem i przestrzegają przed uprzedzeniami i uproszczonymi reakcjami maszyn.

Analiza języka jako narzędzie diagnostyczne

Lingwistyczne narzędzia AI pozwalają na analizę języka naturalnego w kontekście diagnozowania zaburzeń psychicznych. Pozwalają na przetwarzanie języka naturalnego pod względem pewnych wzorów jak na przykład logiki wypowiedzi czy jej nacechowania emocjonalnego.

Wzory te mogą potem posłużyć diagnozie ukazując korelacje pomiędzy semantyką a zaburzeniami zdrowia psychicznego. Analizowany może być nie tylko język używany w dialogu, w żywej konwersacji, ale też w szerszym kontekście jak język korespondencji, czy ten używany na komunikatorach.

Ta forma cyfrowej diagnozy szczególnie sprawdza się w przypadku autyzmu, a jej dokładność osiąga współczynniki czułości i specyficzności na poziomie 90 procent. Z jednej strony kontakt człowieka z maszynami jest oparty głównie na bazie języka i to w tym obszarze najbardziej rozwija się technologia.

Z drugiej strony język jest niezwykle złożoną i dynamiczną strukturą, która ulega nieustannym przekształceniom. Jest on pełen niuansów wynikających z ludzkiego myślenia, zachowania, kultury. Slang, dialekty oraz różnice gramatyczne czy historia wpływają na znacznie słów i fraz, co komplikuje proces analizy języka naturalnego i jest trudne do zrozumienia dla maszyny.

Uczenie maszynowe wspiera psychoterapię

Modele uczenia maszynowego to kolejne narzędzie wspierające psychoterapeutów. Umożliwiają autonomiczne uczenie się pojęć, przetwarzanie danych i dostarczanie pożądanych wyników.

Spostrzeżenia maszyn wspierają organizacyjną i administracyjną stronę opieki terapeutycznej: pomagają w prowadzeniu zapisów, a także utrzymywaniu regularności settingu terapeutycznego. Projekty MathWorks i Google umożliwiają transkrypt notatek za pomocą wykrywania pisma ręcznego oraz automatyzują i ułatwiają archiwizację dokumentacji sesji terapeutycznych. Narzędzia te wyręczają też terapeutów w opracowaniu technicznym spersonalizowanych zestawów ćwiczeń, aktywności i interwencji dla konkretnych klientów.

Jednak głównym obszarem zastosowania uczenia maszynowego jest wsparcie w diagnozie. Choroby dziedziczne i genetyczna są często trudne do identyfikacji na wczesnym etapie, ale dzięki cyfrowemu wsparciu można dziś dość precyzyjne i szybko ujawnić zagrożenia i udzielić klientom kompetentnej pomocy.

Dzięki kolaboracji z terapeutami AI psychoterapeuci mają dostęp i mogą analizować ogromne ilości danych, stale rozwijać swoje umiejętności, konsultować wiedzę w sposób znacząco przekraczający ludzkie możliwości.

Te osiągnięcia wzbogacają pole obserwacji terapeutycznej, usprawniają diagnozę oraz pozwalają korelować proces terapeutyczny z interwencjami medycznymi. Współpraca z AI wpływa też na możliwości terapeuty w zwiększaniu swojej dostępności, na wygodę prowadzenia procesu i zróżnicowanie kosztów terapii.

Dzięki zaangażowaniu AI usługi terapeutyczne stają się coraz bardziej efektywne, bo opierają się na stałej komunikacji, kompetentnych konsultacjach, celowanych działaniach, użytecznych informacjach zwrotnych dopasowanych precyzyjnie do szczególnych potrzeb klientów w danym czasie i miejscu.

Ryzyka i wyzwania związane z AI w psychoterapii

Szerokie wykorzystanie rozwiązań cyfrowych w psychoterapii niesie ze sobą nie tylko korzyści, ale też rozpoznane i dyskutowane ryzyka. W kontekście psychoterapii pojawiają się liczne pytania i wątpliwości, a także wyzwania dotyczące kwestii etyki i zaufania w relacji człowieka z maszyną. Z perspektywy etyki przed psychoterapeutami stoją następujące kwestie:

Ochrona danych i poufność

W procesie psychoterapii klient w zaufaniu powierza terapeucie najbardziej wrażliwe dane dotyczące swojej osoby i swojego życia. Co za tym idzie bezpieczeństwo i poufność danych stają się sprawą najwyższej wagi podczas interakcji terapeuty ze sztuczną inteligencją czy wykorzystaniu jakichkolwiek narzędzi cyfrowych oraz maszyn mających styczność z tymi danymi.

Stałe monitorowanie zabezpieczeń, aktualizacja systemów, dobór narzędzi pod kątem bezpieczeństwa, zabezpieczanie danych zgodnie ze standardami etycznymi i prawymi staje się jednym z bardziej znaczących obowiązków psychoterapeutów.

Informowanie klientów o zasadach poufności, a także potrzeba ich zgody na wybrany przez terapeutę sposób przetwarzania i ochrony danych jest istotną częścią procesu kontraktowania psychoterapii.

Niezależność i odpowiedzialność w procesie podejmowania decyzji

Wykorzystanie maszyn w procesie organizacji pracy, diagnostyki, udzielania wsparcia interwencyjnego powinno być komplementarne i tylko wspierać ekspertyzę i autonomię terapeuty oraz zasilać jego stale rozwijane kompetencje.

Podczas gdy narzędzia cyfrowe mogą podsuwać cenne wglądy i trafnie analizować dane związane z procesem, decyzje dotyczące ukierunkowania procesu i interwencji spoczywają wyłącznie na osobie psychoterapeuty, który zna rozległy kontekst i niuanse złożonego systemu, w którym na co dzień funkcjonuje klient.

Co więcej, szczególnie w nurcie  psychoterapii humanistyczno-doświadczeniowej, terapeuta towarzysząc klientowi, odczuwa różne stany emocjonalne odzwierciedlające procesy klienta we własnym ciele, umiejętnie dzieląc się tymi odczuciami z klientem i podążając w procesie terapii za tymi odczuciami.

Jest to umiejętność, której sztuczna inteligencja nie jest w stanie nabyć, ponieważ tylko unikalne spotkanie terapeuty z klientem daje możliwość, abyśmy realnie odczuli coś wewnątrz ciała w związku z tym, czego doświadcza klient. Podzielenie się przez terapeutę takim doświadczeniem, daje klientowi często niepowtarzalną szansę na bycie przyjętym, wręcz organicznie, przez drugą osobę.

Innym aspektem niezależności wobec terapii przy wsparciu sztucznej inteligencji jest suwerenność klienta. Stały dostęp do narzędzi oferujących interwencje terapeutyczne pozbawia klientów czasu na asymilację procesu, który z określoną regularnością wydarza się w gabinecie, nie buduje w nich poczucia sprawstwa, odpowiedzialności za siebie tylko stwarza dynamikę relacji nieustannie zależnej od narzędzi cyfrowych.

Relacja człowiek-maszyna w psychoterapii

Podstawą relacji klient-terapeuta jest zaufanie i empatia, zrozumienie i współczucie – jakości ściśle związane z byciem człowiekiem, jakości dziś jeszcze przekraczające możliwości rozumienia i przetwarzania przez sztuczną inteligencję.

Ochrona, pielęgnacja i nacisk na znaczenie ludzkiej relacji, pomimo jej niedoskonałości, jest nieodzownym elementem etycznym procesu terapeutycznego. Nadmierne przesunięcie obowiązków na stronę narzędzi cyfrowych będzie skutkowało z jednej strony przewidywalną wysoką jakością usług związanych z dobrostanem społecznym, ale jednoczesną ich dehumanizacją.

Sztuczna inteligencja bezsprzecznie zmienia zawód psychoterapeuty i psychologa. Znajdujemy się obecnie w punkcie, w którym AI rozpoznaje ludzką mowę, ekspresje twarzy i inne niewerbalne sygnały komunikacyjne.

Awatary, których sposób bycia i wypowiedzi przypominają coraz bardziej ludzi odpowiadają na pytania klientów w czasie rzeczywistym i tym samym tworzą symulację rozmowy z drugim człowiekiem. W tej sytuacji niezbędne jest by klienci i terapeuci rozumieli, że terapia jest czymś więcej niż rozmowa, interwencje, protokoły; że esencją terapii jest relacja.

Największą korzyścią z terapii jest rozpoznanie i akceptacja wpisanego w egzystencję lęku przed nie byciem przyjętym przez innego człowieka oraz lecznicza moc bycia bezwarunkowo uznanym przez kogoś, kto nie jest zaprogramowany by darzyć nas uwagą i uczuciem.

Czy istnieje jakiekolwiek ryzyko bycia odrzuconym przez chatbota, którego nie można urazić? Jak wobec tego można by doświadczyć tego, że jest się dobrym i godnym miłości, niezależnie od tego co wnosi się do relacji, inaczej niż doświadczając akceptacji przez żywego człowieka?

Przyszłość psychoterapii z AI

Znakiem naszych czasów jest współpraca maszyn i ludzi w bardzo różnych obszarach działań. Istotne jest by znaleźć w niej harmonię i balans, w którym maszyny wzmacniają czynnik ludzki, nie ograbiając przy tym ludzi z autonomii.

Terapeuci są dziś opiekunami wyjątkowej przestrzeni, w której celebrowane jest unikalne połączenie między dwoma osobami, w której nie liczy się tylko to co mówimy i jak to mówimy, ale to jak kierujemy i kształtujemy nasze doświadczenia w autentycznej, żywej relacji.

Współpraca AI z psychoterapeutami otwiera nowe możliwości, od bardziej precyzyjnej diagnostyki po efektywniejsze zarządzanie terapią. Ważne jednak, aby technologia wzmacniała, a nie zastępowała ludzki czynnik w terapii. Do osobistego spotkania z psychoterapeutą zapraszamy w naszym Gabinecie Liberi Psychoterapia Mokotów.